Τρίτη 10 Ιουλίου 2012

Τι είναι το ακροκέραμο; Απάντηση σε μία απορία από τη Βραζιλία

Hello, my name is Reinaldo,

I was in Athens this month and I saw the "AKROKERAMOs" in many houses.
My wife loved it and we bought one to our house and to some friends.
I tried to know more at Google but there was few information.
Then we found your blog.
Could you help us telling a little about the history of it, please?

Thanks for your attention,

Reinaldo H.

Όλους αυτούς τους μήνες το παρόν ιστολόγιο προσπαθεί να παρουσιάσει ένα σημαντικό και εν πολλοίς αγνοημένο στοιχείο της νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, το ακροκέραμο. Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβάλλεται προκειμένου να εντοπισθούν τα ακροκέραμα που αντιστέκονται ακόμη στη φυσική τους θέση, επάνω στις στέγες των κτηρίων.
Υπάρχει ωστόσο μία σημαντική παραμέληση: δεν έγινε αναφορά στον αρχικό ρόλο του ακροκεράμου, πριν αυτό εξελιχθεί σε διακοσμητικό στοιχείο. Με αφορμή την ανωτέρω ηλεκτρονική επιστολή από τη Βραζιλία, θα απαντήσουμε στο ερώτημα; Τι ακριβώς ήταν αρχικά το ακροκέραμο και ποιος ήταν ο ρόλος του;


Ετυμολογικά η λέξη ακροκέραμο (το) ή στην αρχαία ελληνική ακροκέραμος (η), σημαίνει το ακριανό κεραμίδι. Στη λατινική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε η λέξη antefixum, που σημαίνει το στερεωμένο μπροστά. Η λέξη της λατινικής έχει περάσει με μικρές προσαρμογές σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η αγγλική γλώσσα χρησιμοποιεί για το ίδιο αρχιτεκτονικό στοιχείο και τον όρο bird stop, εμπόδιο για πτηνά.
Οι αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές στέγες είχαν τη μικρή κλίση 3 που έχουν και σήμερα και καλύπτονταν από δύο είδη κεράμων, όπως φαίνεται στην ανωτέρω φωτογραφία: από τους επίπεδους ή ελαφρώς κοίλους, με μεγάλο πλάτος στρωτήρες και από τους ημικιλυνδρικούς καλυπτήρες. Μεταξύ των δύο δεν υπήρχε κονίαμα ή αν υπήρχε ήταν σαθρό αμμοκονίαμα. Τα ακριανά κεραμίδια πολλές φορές σηκώνονταν από τον άνεμο, κυλούσαν και έπεφταν από τη στέγη. Από τα κενά μεταξύ τους άλλοτε έμπαιναν στο εσωτερικό της στέγης και φώλιαζαν πουλιά. Τα αυγά τους ήταν περιζήτητος μεζές για τα φίδια, τα οποία για αυτό το λόγο εισχωρούσαν στη στέγη και από εκεί ήταν εύκολο να κατεβούν στην οικία. Έτσι προέκυψε η δοξασία περί οικουρού όφεως. Όλοι ήθελαν να τιμούν τον οικουρόν όφιν, κανένας όμως δεν ήθελε να έρχεται αντιμέτωπος με φίδια μέσα στο σπίτι του! 

Τη λύση σε αυτα τα προβλήματα έδωσε η άκρα κέραμος με το ιδιότυπο σχήμα: η κλειστή μπροστινή επιφάνεια έφρασσε τη δίοδο στα πουλιά και τα φίδια και το μεγαλύτερο βάρος της συγκρατούσε τα κεραμίδια στη θέση τους. Έπαιζε δηλαδή το ρόλο που παίζουν ακόμη και σήμερα οι πέτρες που τοποθετούνται σε χωριάτικες κεραμοσκεπές, αλλά και λειτουργούσε ως τάπα για να μην περνούν τα πτηνά και τα ερπετά στο εσωτερικό της στέγης.
Η τεχνική ακολουθείται πάντα από την τέχνη: η πήλινη επιφάνεια των ακροκεράμων διακοσμήθηκε με αποτρεπτικές μορφές όπως η Μέδουσα, με φυτικά θέματα όπως το φύλλο του φοίνικα (ανθέμιον - palmette), το φύλλο της ακάνθου, με συνδυασμούς ή παραλλαγές αυτών, αλλά και με μία τεράστια ποικιλία θεμάτων που αφήνει τον παρατηρητή έκπληκτο.  



Το ακροκέραμο κοσμεί κατ' εξοχήν τους ναούς και τα δημόσια κτήρια, όπου γίνεται χρήση ευγενών υλικών όπως το μάρμαρο. Μετά την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου σχεδόν εξαφανίζεται, για να επιστρέψει θριαμβευτικά με την Αναγέννηση και το Νεοκλασσικισμό. Η Απελευθέρωση οδηγεί Ευρωπαίους αρχιτέκτονες στη νέα Ελλάδα και μαρμάρινα ή πήλινα ακροκέραμα επιστέφουν τα Ανάκτορα, τα δημόσια κτήρια, τις εκκλησίες και τα σπίτια των αστών. Οι πόλεις, από το ακριβό κέντρο μέχρι τις λαϊκές γειτονιές στα περίχωρα, αλλά και τα αρχοντικά σπίτια πολλών χωριών αναζητούν κάτι από το αρχαίο κλέος και διασκομούνται με ακροκέραμα. Μια ολόκληρη βιομηχανία σχεδιασμού και παραγωγής στήνεται σε πολλές πόλεις της χώρας και δημιουργείται μία τεράστια ποικιλία σχεδίων και ποιοτήτων.



Από την ανέγερση των Ανακτόρων το 1847 μέχρι το πέρασμα σε νέους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς στις αρχές του εικοστού αιώνα, επί μία περίοδο περίπου εβδομήντα ετών, παρήχθησαν αμέτρητα ακροκέραμα, σε μία ποικιλία που πιθανώς ξεπερνά τα δύο χιλιάδες σχέδια σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Με την επικράτηση του μπετόν ως βασικού οικοδομικού υλικού και του μοντερνισμού ως κυρίαρχου ρεύματος στην αρχιτεκτονική, αλλά και με την πλήρη απαξίωση, σε βαθμό εχθρότητας, της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς εκ μέρους της Πολιτείας επί πολλά χρόνια, τα ακροκέραμα άρχισαν σταδιακά να κατεβαίνουν από τις στέγες και να καταλήγουν ως μπάζα στις χωματερές, μαζί με τα μοναδικά αρχιτεκτονικά αριστουργήματα τα οποία επέστεφαν. Τα πιο τυχερά από αυτά κατέληξαν στις μάντρες με υλικά κατεδαφίσεως και από εκεί πέρασαν στα εσωτερικά των οικιών ως διακοσμητικά στοιχεία και συλλεκτικά αντικείμενα, δείγματα μιας εποχής οριστικά χαμένης για αυτή τη χώρα.
Εάν η επιβίωση ενός ακροκεράμου στη στέγη ή έστω στο ράφι μιας βιβλιοθήκης είναι θέμα τύχης, τότε η κατοχή ενός ακροκεράμου και η ομορφιά που εκπέμπει γύρω του, μπορεί να θεωρηθεί τύχη.

                                                     Dedicated to Reinaldo and his wife, with respect from Greece

2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

This akrokeramon can be found as a pattern in the new Archeological museum of Athens.

You will notice there is a massive akrokeramon made and hangs somewhere next to the top floor with the marmars.

There is a hidden meaning in and around it which spreads over many horizons and levels.

The simplest surface meaning is that represents the soul, which follows the natural growth process of plants.

Definitely an akrokeramon, if well made can contain all these qualities and it is not a just-2b-designed thingy from some enlightened artist.

Ανώνυμος είπε...

Ξερετε με ποιο τροπο στερεωναν τα κεραμιδια, οι αρχαιοι Ελληνες; και συγχαρητήρια για το ιστολογιο σας