Πολυγνώτου 13 Ριζόκαστρο: πρώην οικία Κωλέττη, μελλοντικό Μουσείο Καβάφη

Η οικία Κωλέττη όπως είναι σήμερα. Οι εξωτερικές επιχρίσεις έχουν μείνει ημιτελείς και στο εσωτερικό επικρατεί ακόμη χάος. Τα αντίγραφα των πήλινων διασκοσμητικών, μια και τα πρωτότυπα έχουν αποσπασθεί, ίσως βρίσκονται σε καμμία αποθήκη. Ίσως πάλι απλώς δεν υπάρχουν 

Η πήλινη γυναικεία μορφή παραμένει στη θέση της για ένα πολύ απλό λόγο: είναι ενσωματωμένη στον τοίχο και για να αφαιρεθεί πρέπει να σπάσει. Μαζί με αυτήν διατηρήθηκε η κόγχη με την κορνίζα και το αρχικό γαλάζιο χρώμα 

Φαίνεται πως από παλιά οι πρόποδες της Ακροπόλεως προσελκύουν φαύλους πολιτικούς. Πρώτος εξ αυτών, ο πρώτος πρωθυπουργός του ελληνικού κράτους Ιωάννης Κωλέττης, εγκαινίασε αυτή την παράδοση. Βλάχος καταγόμενος από το Συρράκο των Ιωαννίνων, σύμφωνα με την παράδοση ήταν το παιδί για το οποίο ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός είχε προφητεύσει το 1777 ότι «το παιδί αυτό θα προκόψη, θα κυβερνήση την Ελλάδα και θα δοξασθή». Αρχικά εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Ακολούθως μετέβη στην Πίζα της Ιταλίας, όπου σπούδασε ιατρική. Μετά την επάνοδό του στα Ιωάννινα έγινε ο προσωπικός ιατρός του γιου του Αλή Πασά Μουχτάρ, θέση που του εξασφάλισε κύρος και τη δυνατότητα να μυήσει στη Φιλική Εταιρεία σημαίνοντες Έλληνες στρατιωτικούς της αυλής του Αλή. 

Περίτεχνα διακοσμημένο με αντικριστούς γρύπες το ξύλινο χαγιάτι του πρώτου ορόφου στέκει ακόμη, αλλά σε κακή κατάσταση. Πιθανότατα θα χρειαστεί να αντικατασταθεί από αντίγραφο 

Το κεντρικό τμήμα της προσόψεως που απολήγει σε αέτωμα. Δυσοίωνο το μήνυμα που εκπέμπουν οι εγκαταλελειμμένες σκαλωσιές για τη συνέχιση των εργασιών

Η αποτυχία της επαναστάσεως στο Συρράκο και τους Καλαρρύτες και η καταστροφή των δύο χωριών τον ώθησε στο Μεσολόγγι και ακολούθως στην Πελοπόννησο, όπου αναμίχθηκε ενεργά με την πολιτική. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου η Πελοπόννησος υπέφερε τα πάνδεινα εξ αιτίας του. Η ίδια η Επανάσταση κόντεψε να καταπνιγεί εξ αιτίας των ραδιουργιών αυτού, του Κουντουριώτη και του Μαυροκορδάτου, όπως μαρτυρούν τα απομνημονεύματα πρωταγωνιστών εκείνης της περιόδου. Ο Κολοκοτρώνης και άλλοι οπλαρχηγοί του Μοριά βρέθηκαν φυλακισμένοι στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία της Ύδρας. Μόνο όταν αποβιβάστηκε ο Ιμπραήμ και άρχισε να λεηλατεί την Πελοπόννησο, αναγκάστηκαν να τους αποφυλακίσουν και να τους δώσουν τα παλιά αξιώματα.  

Πήλινος κρατήρας στην αυλή

Η θέα προς το Κάστρο των Αθηνών είναι εντυπωσιακή. Από την αρχαιότητα αυτός ο βράχος είναι συνδεδεμένος με οικονομικά σκάνδαλα. Η ανέγερση του Παρθενώνα συνδέεται με την κατάχρηση του συμμαχικού ταμείου της Δήλου από τους Αθηναίους. Αναβίωσή της είναι η φαυλοκρατία που εγκαθίδρυσε στην πολιτική του νεοελληνικού κράτους ο Ιωάννης Κωλέττης. Τότε ήταν η οδός Πολυγνώτου. Αργότερα ήρθε η Αγράμπελης, η Διονυσίου Αρεοπαγίτου και άλλα «κολόσπιτα», κατά τη ρήση του μακαρίτη Βαγγέλη Γιαννόπουλου

Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης γράφει στα Απομνημονεύματά του σχετικά με την απόπειρα δολοφονίας κατά του Οδυσσέα Ανδρούτσου το 1822 και άλλες ραδιουργίες κατά του Ανδρούτσου την ίδια περίοδο: «Σ’ αυτά όλα έφταιγε ο Κωλέττης. Από τον Αλήπασσα - ήταν γιατρός του Μουχτάρπασσα - γνώριζε τον Δυσσέα τι νου είχε, ήταν ο καλύτερος απ' όλους τους άλλους στρατιωτικούς. Δεν μπορούσε να τον παίξη αυτόν ο Κωλέττης. Κι ήθελε να τον βγάλη από τη μέση και να κάμη τους δικούς του σκοπούς. Ο Κωλέττης είναι από τους Καλαρρύτες. Όταν χαλάστηκαν οι Καλαρρύτες από τους Τούρκους πέρασε από το Γώγο κι αλλουνούς αρχηγούς της δυτικής Ελλάδος και πήρε συστατικά εις την Κυβέρνησιν ότι γνωρίζαμε αυτόν και τον κάναμε αντιπρόσωπό μας. Οι Πελοποννήσιοι και οι άλλοι άμαθοι και άπραγοι στα πολιτικά, τότε αυτός, πανούργος, ενώθη με τους ξεκλησμένους ανθρώπους κι έπαιξε την πατρίδα όπως ήταν η όρεξή του. Μαθητής των Τούρκων και κατεξοχή του τυράγνου Αλήπασσα, τέτοια φώτα σαν εκείνου θα δώση εις την πατρίδα και τέτοια έργα να ‘νεργήση. Όταν κιντυνεύη η πατρίς, αυτός κατατρέχει τους άξιους ανθρώπους, τους κατατρέχει αυτός και οι φίλοι του, οπού 'ναι Αργειοπαγίτες.»
 

Η οικία του Ιωάννη Κωλέττη, περιτριγυρισμένη από αιωνόβια κυπαρίσσια, φοίνικες και νεραντζιές Ο Πολύγνωτος, ζωγράφος καταγόμενος από τη Θάσο, εργάστηκε στην Αθήνα όχι για τα χρήματα, αλλά εξαιτίας των ευγενών αισθημάτων του προς τους Αθηναίους. Ο πρώτος Νεοέλληνας πρωθυπουργός που έκτισε το σπίτι του στην οδό Πολυγνώτου, μάλλον δεν είχε ιδέα από ποιον πήρε ο δρόμος το όνομά του   

Φωτογραφία που απεικονίζει την οικία σε καλή κατάσταση, με το ξύλινο χαγιάτι, τις μπαλουστράδες του δώματος, τα ακροκέραμα και κυρίως τα εντυπωσιακά ακρωτήρια του αετώματος, των οποίων η τύχη αγνοείται. Θα την ξαναδούμε άραγε έτσι ποτέ;

Άποψη από τα δυτικά, από τον νεοανεσκαμμένο χώρο της αρχαίας Αγοράς. Διακρίνεται το γαλάζιο χρώμα της κόγχης

Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος που έδινε αρχοντιά στην οικία του πρωθυπουργού. Από τα μεγάλα παράθυρα της οικίας ίσως μπορούσε ο περαστικός να δεί και την περίφημη μαϊμού του Κωλέττη

Η πρόσοψη της οικίας σχεδόν σε όλο το ύψος της

Η πίσω όψη της οικίας, από την αρχαία Αγορά. Ο δρόμος που περνούσε ακριβώς δίπλα, προς τα δυτικά, ήταν η οδός των Παναθηναίων 

Η ίδια όψη σήμερα. Οι εγκαταλελειμμένες σκαλωσιές ήταν δωρεάν βοήθεια στους γκραφιτάδες, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο...

Η περίοδος του Ιωάννη Καποδίστρια αλλά και αυτή που ακολούθησε μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη, τον βρίσκουν σε καίριες θέσεις και σχεδόν πάντα με το ρόλο του δολοπλόκου. Ο διορισμός του ως Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου (πρωθυπουργού) την 31η Μαΐου 1834 συνδέεται με τη μεταφορά της Πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα. Μετά την οκταετή παραμονή του στη Γαλλία ως πρεσβευτής, επέστρεψε στην Αθήνα και σε αυτό που σήμερα λέμε «κεντρική πολιτική σκηνή». Καταγόμενος ο ίδιος από τον αλύτρωτο Ελληνισμό, υποστήριξε το 1844 την ισότητα μεταξύ ελεύθερων και αλύτρωτων Ελλήνων και έθεσε τα θεμέλια του σαθρού οικοδομήματος της Μεγάλης Ιδέας, που κατέληξε ογδόντα χρόνια μετά στην επέκταση των εδαφών του ελληνικού κράτους και στη μεγαλύτερη ανέκαθεν συρρίκνωση του Ελληνισμού με την απώλεια της Μικράς Ασίας.

Απεικόνιση από λαϊκό ζωγράφο, όπου αποτυπώνονται τα χρώματα της οικίας

Δύο ήταν οι πρωθυπουργικές του θητείες: η πρώτη ως Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου από το Μάιο του 1834 έως το Μάιο του 1835 και η δεύτερη ως συνταγματικού Πρωθυπουργού από τον Αύγουστο του 1844 έως το τέλος Αυγούστου του 1847, οπότε και πέθανε από πυελονεφρίτιδα στην οικία του της οδού Πολυγνώτου. Την οικία αυτή έκτισε κατά τη διάρκεια της πολιτικής του σταδιοδρομίας, από την οποία απέκτησε μεγάλη περιουσία, που υπολογίζεται σε 630.000 δραχμές της εποχής. Ο Ευάγγελος Κοροβίνης στο βιβλίο του «Η Νεοελληνική Φαυλοκρατία» τον χαρακτηρίζει με τα μελανότερα χρώματα, επειδή θεωρεί ότι εισήγαγε τη διαφθορά στο ελληνικό πολιτικό σύστημα, δεδομένου ότι υπήρξε ο πρώτος Έλληνας πολιτικός, ο οποίος διαχειριζόμενος τα κοινά απέκτησε μεγάλη περιουσία. Επιπλέον χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι: «Ο Κωλέττης μέχρι αργά το απόγευμα ασχολείτο με τη διεκπεραίωση ρουσφετιών πρώτα στην κατοικία του και μετά στην έδρα της κυβερνήσεως. Στη διάρκεια των υπηρεσιακών συσκέψεων συνήθως κοιμόταν, ενώ απουσίαζε συστηματικά από τις συνεδριάσεις της Βουλής».

Φωτογραφία του Ιωάννη Κωλέττη σε μεγάλη ηλικία με φράγκικη ενδυμασία. Η περίφημη μαϊμού του ήταν δώρο ενός φίλου από το εξωτερικό. Το εξωτικό ζώο και ο κύρης του είχαν αναπτύξει αμοιβαία συμπάθεια. Φαίνεται ότι ταίριαζαν και στην κατεργαριά. Οι επισκέπτες της πρωθυπουργικής κατοικίας έπεφταν θύματα του ενοχλητικού διπόδου, το οποίο τους άρπαζε τα καπέλα, τα γάντια και τα μπαστούνια και τα έκρυβε, οπότε αυτοί αναγκάζονταν να τρέχουν στο σαλόνι για να μαζέψουν τα πράγματά τους. Τότε ο πρωθυπουργός, μετά την ικανοποίηση του ρουσφετιού έσωζε τους επισκέπτες του από το διαβολικό ζώο, εμφανιζόμενος σε αυτούς δύο φορές σωτήρας. Από τότε κάθε ενοχλητικός τύπος ονομάζεται «μαϊμού του Κωλέττη».    

Το τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας και του ρόλου της οικίας του ως κέντρου διεκπεραιώσεως ρουσφετιών συμπίπτει με το θάνατό του στις 31 Αυγούστου 1847. Γράφει ο κουμπάρος του Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του για το θάνατο του πατριδοκάπηλου Κωλέττη: «Τότε έβγαλαν και το σώμα του Κωλέττη άλιωτο από τον τάφο του. Αφού αρρώστησε ο γκενεράλ Κωλέττης και φώναζε νύχτα και ημέρα και βάβιξε και γκάριξε και βγήκε η ψυχή του, κοντά σε τρία χρόνια θέλησαν οι συγγενείς να τον ξεχώσουν, και τον βγάνουν καθώς τον θάψαν... Μόνο τα μάτια του ήταν βουλιασμένα... ότι έβλεπαν τις πράξεις οπού 'κανε δια την πατρίδα και θρησκεία του και τόσους άδικους φόνους αγωνιστών... και πόσες μείναν χήρες κι ορφανά (εξαιτίας του)... Ο Κωλέττης είχε συνάξει όλους τους κακούργους της κοινωνίας απ' ούλες τις τάξεις και τους βοήθαγε με τα πλούτη της πατρίδας και με τις θέσες. Και ξεμάκρυνε και κατάτρεξε όλους τους τίμιους ανθρώπους».

Φωτογραφία του Κωνσταντίνου Καβάφη τραβηγμένη στην Αλεξάνδρεια γύρω στο 1890

Το τελευταίο ελληνικό διαβατήριο του Αλεξανδρινού ποιητή από το 1932, ένα χρόνο πριν το θάνατό του, είναι ένα από τα πολλά εκθέματα που θα περιλαμβάνει το Μουσείο Καβάφη

Έκτοτε οι όμορφη νεοκλασσική οικία με το αέτωμα και την κόρη στην πρόσοψη παρήκμασε σταδιακά, μέχρι την αγορά της από το Υπουργείο Πολιτισμού επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη, προκειμένου να σωθεί από την κατάρρευση. Πολλούς υπουργούς άλλαξε το κατ' ευφημισμόν υπουργείο του πολιτισμού μας, κανένας όμως δεν ασχολήθηκε με το συγκεκριμένο ακίνητο μέχρι τον Παύλο Γερουλάνο, ο οποίος τον Οκτώβριο του 2009 το παραχώρησε στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, το οποίο με την οικονομική υποστήριξη του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου επρόκειτο μέσα σε ενάμιση χρόνο να αναστηλώσει την οικία και να τη μετατρέψει σε Μουσείο Καβάφη. Αφού το Ελληνικό Κράτος αποφάσισε ότι δεν θέλει να θυμάται τον πατέρα της πολιτικής διαφθοράς, η επιλογή του μεγάλου μας ποιητή ήταν η καλύτερη δυνατή. 
Σαν σήμερα το 1863 ο Κωνσταντίνος Καβάφης ερχόταν στη ζωή. Σαν σήμερα το 1933 έφευγε από τη ζωή, έχοντας κατακτήσει μία λαμπρή θέση στο πάνθεον των μεγάλων Ελλήνων λογοτεχνών. Σήμερα το Μουσείο του στην οδό Πολυγνώτου θα έπρεπε να συμπληρώνει ένα χρόνο λειτουργίας. Όμως είναι μακρύς ακόμη ο δρόμος...