Η χριστουγεννιάτικη Αθήνα πενήντα δύο χρόνια πριν

Το 1960 υπήρξε για τον κόσμο και την Ελλάδα ένα έτος ιδιαίτερο. Ήταν η χρονιά που ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, ο Δημοκρατικός Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ εξελέγη Πρόεδρος των ΗΠΑ και ξεκίνησε ο περιορισμός στη διακίνηση των Δυτικογερμανών στο Ανατολικό Βερολίνο, ο οποίος θα ολοκληρωνόταν την επόμενη χρονιά με την ανέγερση του Τείχους του Αίσχους.

Την ίδια χρονιά στο μετεμφυλιακό Βασίλειον Της Ελλάδος ο Παύλος Α’ διανύει το δέκατο τρίτο έτος της βασιλείας του. Του απομένουν ακόμη τέσσερα χρόνια στο θρόνο. Πρωθυπουργός της χώρας είναι εδώ και ενάμιση χρόνο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, διανύοντας τη δεύτερη περίοδο της θητείας του ως προέδρου της κυβερνήσεως. Το δημαρχιακό θώκο της Πρωτεύουσας καταλαμβάνει ο 61^ος Δήμαρχος Αθηναίων Άγγελος Τσουκαλάς. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης τον Αύγουστο η Ελλάδα κερδίζει χρυσό μετάλλιο στην ιστιοπλοΐα. Στο βάθρο ανεβαίνουν ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, ο Οδυσσέας Εσκιντζόγλου και ο Γεώργιος Ζαΐμης, πλήρωμα του σκάφους «Νηρεύς», κατηγορίας Dragon. Είναι το πρώτο χρυσό μετάλλιο σε Ολυμπιακούς Αγώνες, μετά από εκείνο του Κωνσταντίνου Τσικλητήρα το 1912.

Τη χρονιά εκείνη κυπελλούχος Ελλάδος είχε ανακηρυχθεί ο Ολυμπιακός με αντίπαλο στον τελικό τον Παναθηναϊκό. Την ίδια χρονιά ήρθαν στον κόσμο ο Τάκης Λεμονής, ο Μανώλης Λιδάκης, ο Βασίλης Λέκκας, ο Ζέλιμιρ Ομπράντοβιτς, ο Άιρτον Σένα, ο Πιερλουίτζι Κολίνα, ο Ντιέγκο Μαραντόνα και ο Τζων Γκαλλιάνο. Τότε έφυγαν από τη ζωή ο Αλμπέρ Καμύ, ο Μίλτων Ιατρίδης και ο Δημήτρης Μητρόπουλος. Ο Μάνος Χατζηδάκις συνέθετε τη μουσική για το «Ελλάς, η χώρα των ονείρων» και το «Ποτέ την Κυριακή», που θα του χάριζε ένα χρόνο μετά το βραβείο Όσκαρ. Τα σινεμά γέμιζαν από κόσμο και ο ελληνικός κινηματογράφος ξεκινούσε μια εκπληκτική άνοδο που θα διαρκούσε έως το 1973. Ήταν η χρυσή εποχή του νεοελληνικού σταρ σύστεμ, που συνδυάστηκε με την οικονομική άνοδο, τη γιγάντωση της αντιπαροχής, το «χτίστε,χτίστε, χτίστε!» του Καραμανλή και το νεοελληνικό μικροαστικό όνειρο, που εξισώθηκε με ένα διορισμό στο Δημόσιο και ένα ιδιόκτητο διαμέρισμα σε εργολαβική πολυκατοικία.

Χριστούγεννα του 1960: ο σπουδαίος φωτογράφος Κώστας Μπαλάφας έστησε την κάμερά του στον πρώτο όροφο του ξενοδοχείου «Απόλλων» της οδού Σταδίου 58 και εστίασε στο σημείο που αυτή διασταυρώνεται με την οδό Αιόλου. Βρισκόμαστε στα Χαφτεία. Η διασταύρωση Σταδίου και Αιόλου είναι το «σημείο 0» του ελληνικού κράτους, το σημείο από όπου ξεκινά η μέτρηση των χιλιομετρικών αποστάσεων της επικράτειας. Είναι συγχρόνως το σημείο όπου σμίγουν οι δρόμοι και οι πλατείες του αθηναϊκού εμπορίου.

Στο φανάρι επί της Σταδίου έχουν σταματήσει ευρωπαϊκές και αμερικανικές λιμουζίνες, που σήμερα πλέον θεωρούνται καλά συλλεκτικά κομμάτια. Από την Αιόλου μόλις έχει στρίψει και ανηφορίζει τη Σταδίου το τρόλλεϋ, ενώ λίγο πιο πάνω ανεβαίνει ένα Scania Vabis του 1957, δηλαδή το μπλε λεωφορείο με τον εισπράκτορα – και τα δύο οχήματα είναι πλέον μουσειακά. Στα πεζοδρόμια κόσμος, πολύς κόσμος. Πάνω από τα κεφάλια τους ο χριστουγεννιάτικος διάκοσμος του δήμου: ψεύτικα ελατάκια από μεταλλικό σκελετό και πλαστική γιρλάντα με πολύχρωμες λάμπες. Το πρώτο κτήριο δεξιά επί της Σταδίου είναι μία πολυώροφη εκλεκτικιστική οικοδομή από τις ωραίες της πρωτεύουσας, που έχει ανακαινισθεί και στεγάζει σήμερα κατάστημα ενδυμάτων. Η επόμενη, στη γωνία με την Αιόλου, δεν υπάρχει πλέον. Όπως δεν υπάρχει και η απέναντί της, με την επιγραφή «Σωτ Παπαποστόλου» στον εξώστη. Στη θέση της υπήρξε στα μετέπειτα χρόνια το πολυκατάστημα του Κατράντζου, που τυλίχθηκε στις φλόγες στις 19 Δεκεμβρίου 1980. Μετά την κατεδάφιση του κτηρίου παραμένει επί δεκαετίες ως πυώδης πληγή στο κέντρο της πόλεως.

Η φωτογραφία, όπως και όλο το αρχείο του Κώστα Μπαλάφα, ανήκει στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη. Η άνοδός της στο διαδίκτυο από εχθές έχει δημιουργήσει ένα κύμα αναδημοσιεύσεων και σχολιασμών, οι περισσότεροι από τους οποίους αναφέρονται στη «μνημονιακή κατοχή» του παρόντος και στην ομορφιά του χριστουγεννιάτικου διακόσμου του τότε. Ας μη γελιόμαστε! Ο φωτογράφος, μάστορας στις σκηνοθετημένες λήψεις, δεν ξέρουμε πόση ώρα περίμενε για να πετύχει τη συγκέντρωση τόσων ωραίων αυτοκινήτων. Εξ άλλου οι «κούρσες» τότε ήταν πλούσιες, επειδή τις κατείχαν μόνο οι πλούσιοι. Οι φτωχοί κατέβαιναν στην Αθήνα με το λεωφορείο και το τρόλλεϋ. Η Σταδίου ήταν ένας από τους ακριβούς εμπορικούς δρόμους, ο δρόμος με τα καταστήματα που πουλούσαν κοσμήματα, κρύσταλλα και υποδήματα. Τότε δεν υπήρχαν σημαντικές αγορές στις συνοικίες και φυσικά ήταν ανύπαρκτα τα εμπορικά κέντρα και τα «Μολ», που έσπρωξαν το εμπόριο προς την περιφέρεια της πόλεως.

Άποψη της ίδιας περιοχής από το έδαφος σήμερα. Δεν φταίει η υψομετρική διαφορά, ούτε ο κακός φωτισμός για την καταθλιπτική όψη που παρουσιάζουν σήμερα τα Χαφτεία

Οι εορταστικές περίοδοι προσφέρονται για την καλλιέργεια νοσταλγικών συναισθηματισμών και τη δημιουργία ψευδών εντυπώσεων. Και σήμερα, στα χρόνια της «μνημονιακής κατοχής», ένας φωτογράφος στην Ερμού ή τη Βουκουρεστίου, μπορεί να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση καλαισθησίας και ευμάρειας. Η φωτογραφία απεικονίζει τον κόσμο που χαζεύει, δεν μας δείχνει τις αποδείξεις των αγορών. Τότε, όπως και τώρα, κύρια θέματα ήταν η ανεργία, η μαζική μετανάστευση, η πολιτική ρευστότητα και η έξωθεν οικονομική βοήθεια, μετ’ ανταλλαγμάτων βεβαίως βεβαίως... Όσο για την «ανθρώπινη Αθήνα» εκείνης της εποχής, την κατεδάφιση και την αντιπαροχή που ξεκίνησε ακριβώς τότε πληρώνει σήμερα το ταλαίπωρο κλεινόν άστυ. Αφού μετατρέψαμε τα περισσότερα κτήρια του 19^ου αιώνα σε άχαρα τσιμεντένια κουτιά, φθάσαμε στο σημείο και το χριστουγεννιάτικο δένδρο της πλατείας Συντάγματος να μοιάζει με πολυκατοικία, και μάλιστα ατελείωτη, με τις σκαλωσιές! Απατηλή ή όχι η φωτογραφία του ’60, είναι βέβαιο ότι θα ήταν προτιμότερος ο χριστουγεννιάτικος διάκοσμος εκείνης της εποχής από αυτό που μας επιφύλαξαν για τα φετινά Χριστούγεννα ο Δήμος και ο ιδιώτης χορηγός!