Κρόνιον, Ερμείον, Rex: το καφέ με τους γρύπες στην κεντρική πλατεία του Πύργου

Ο αριστερός γρύπας με σπασμένο το πόδι και την ουρά του

Η υδρία, κεντρικό διακοσμητικό στο ιδιότυπο αέτωμα του κτηρίου

Ο δεξιός γρύπας καμαρώνει με ανασηκωμένο το πόδι του, αλλά έχει χάσει τα πτερύγια και την ουρά του

«Στο Κρόνιον τότε οι πελάτες του έπαιζαν μπιλιάρδο γαντοφορεμένοι. Αν κάποιος ήθελε να πει κάτι σ’ έναν από την πελατεία του καφενείου δίσταζε να διαβεί την είσοδο, έκανε νόημα στο σερβιτόρο να πάει κοντά και του έλεγε να φωνάξει αυτόν που ήθελε». (Βάσου Μικελόπουλου «Όσα η ιστορία αφήνει στο περιθώριο»).
Δύο ήταν τα καλά καφενεία στο Επαρχείον, την κεντρική πλατεία του Πύργου που σήμερα φέρει το όνομα του πανεπιστημιακού Σάκη Καράγιωργα, το «Κέντρον» και το «Κρόνιον». Ευτυχώς η πόλη έχει την τύχη να τα καμαρώνει και τα δύο ανακαινισμένα, μετά από πολλές περιπέτειες και χρόνους παρακμής.

Το αέτωμα συγκεντρώνει όλο το διάκοσμο της προσόψεως του κτηρίου

Το Κρόνιον πήρε το όνομά του από τον ομώνυμο λόφο που δεσπόζει επάνω από την Άλτι και το Στάδιο της Ολυμπίας. Χτίστηκε στη δυτική πλευρά της πλατείας, μεταξύ των οικιών Χατζηγιάννη και Καλλιτσιώτη. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια υπέγραψε ο Ερνέστος Τσίλλερ κατόπιν παραγγελίας του δευτέρου και η ανέγερσή του πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στο 1890. Ο αρχικός ιδιοκτήτης της επιχειρήσεως λεγόταν Μποσμποντίνης και δημιούργησε ένα κέντρο αναψυχής ευρωπαϊκών προδιαγραφών και ανάλογης αισθητικής.

Μισοκρυμμένο πίσω από τις ομπρέλλες της καφετέριας και παρά το σχετικά μικρό του ύψος, το κτήριο είναι ένα από τα κοσμήματα της πλατείας του Πύργου. Αριστερά του το ακίνητο της Τραπέζης της Ελλάδος. Δεξιά ο σύγχρονος Πύργος της αντιπαροχής...

Στο μεγάλο χώρο του καφενείου υπήρχε και χαρτοπαικτική λέσχη στο πατάρι. Ήταν επιπλωμένο με βενετσιάνικα έπιπλα και διέθετε μπιλιάρδο. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν μπορούσε να δει κανείς παρά την αφρόκρεμα της αστικής τάξεως του Πύργου, που λόγω της σταφιδοκαλλιέργειας και του λιμανιού του Κατακόλου, από όπου γινόταν η εξαγωγή της σταφίδας, είχε πολύ μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική ισχύ από τη μηδαμινή που έχει σήμερα. Ανάλογη της οικονομικής ευμάρειας της πόλεως ήταν και η παιδεία των κατοίκων της, καθώς και των γύρω χωριών.

Παλαιά φωτογραφία με Πυργίους θαμώνες του καφενείου Κρόνιον. Όπως κάθε αστός που σεβόταν τον εαυτό του και τους συμπολίτες του, φορούσαν όλοι κοστούμι. Απαραίτητο στοιχείο της ενδυμασίας το καπέλο. Πρώτος από αριστερά κάθιστός διακρίνεται ο εκ των ιδιοκτητών της επιχειρήσεως Αποστόλης Λιούρδης. Έκτος από αριστερά, καθισμένος με ανοικτόχρωμο καπέλο και γυαλιά είναι ο πλούσιος Χατζηγιάννης, ιδιοκτήτης του ακινήτου αριστερά του Κρονίου, το οποίο πουλήθηκε για να στεγαστούν τα υποκαταστήματα της Εθνικής Τράπεζας και της Τράπεζας της Ελλάδος. Ήταν γαμπρός του πατρινού ευεργέτη Μαραγκόπουλου

Η μεγάλη και πολυτελής αίθουσά του φιλοξένησε πολλές φορές χοροεσπερίδες των πλουσίων Πυργίων. Στον ίδιο χώρο προβλήθηκε για πρώτη φορά κινηματογραφική ταινία το 1913 από τον Ιταλό Τζιοβάννι. Ήταν τέτοια η άγνοια για το νέο μέσον του κινηματογράφου, ώστε ο ιδιοκτήτης επιχείρησε να διώξει τον Τζιοβάννι, μη γνωρίζοντας τι επρόκειτο να κάνει. Ο Ιταλός επιχειρηματίας συνέχισε τις προβολές του στο θέατρο «Απόλλων».

«Και σεις που δεν πήγατε ποτέ σ’ ελληνική ταινία θα δήτε “Το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο”». Από την ταινία του Αλέκου Σακελλάριου μπορούμε να τοποθετήσουμε χρονικά τη φωτογραφία στο 1959. Δεξιά διαφημίζεται με γράμματα νέον το σινεμασκόπ που εισήγαγαν στην Ελλάδα οι Ηλείοι αδελφοί Σκούρα, ιδρυτές της 20th Century Fox

Από το αυτοκίνητο και την κακόγουστη παραμόρφωση του κτηρίου μπορούμε να τοποθετήσουμε χρονικά τη φωτογραφία στις δεκαετίες του 1960 ή 1970. Εκτός των άλλων κακών, από τα δεξιά της προσόψεως ξεπετάχτηκε ένα μπουρί!

Οι κόρες του Καλλιτσιώτη πούλησαν το ακίνητο στον Μικελόπουλο, στην ιδιοκτησία της οικογενείας του οποίου παραμένει μέχρι σήμερα. Ενώ η ιδιοκτησία του ακινήτου παρέμεινε σχετικά σταθερή, το καφενείο Κρόνιον άλλαξε θέση τρεις φορές, πάντα στην πλατεία του Επαρχείου. Μετά τη μετακίνηση του καφενείου τη δεκαετία του 1930, εγκαταστάθηκε στο κτήριο το καφενείο «Ερμείον». Το 1943 ξεκίνησε να λειτουργεί ο κινηματογράφος «Rex», που στεγαζόταν στο παρακείμενο δεξιά γωνιακό ακίνητο. Το Rex λειτούργησε για πολλά χρόνια ως κινηματογράφος και αργότερα έγινε πάλι καφενείο.

Μετά την ανακαίνισή του τη δεκαετία του 1990 το κτήριο απέκτησε την αρχική του μορφή και επανατοποθετήθηκαν στη θέση τους οι γρύπες. Η νέα του χρήση συμβατή με τις σύγχρονες συνήθειες: καφετέρια

Μετά την τελευταία ανακαίνιση του κτηρίου, στο χώρο λειτουργεί καφέ με το ίδιο όνομα και το ίδιο λογότυπο. Με πλήρως εκμοντερνισμένο το εσωτερικό, το μόνο που θυμίζει τα παλιά μεγαλεία είναι η πρόσοψη με τους γρύπες. Οι σύγχρονοι Πυργιώτες δεν φορούν πλέον κοστούμι και καπέλο, οπότε αναμενόμενο είναι να έχουν αλλάξει και οι χώροι κοινωνικής συναναστροφής.


Οι πληροφορίες σχετικά με την ιστορία του Κρονίου από το εξαιρετικό ιστολόγιο Ιστορικά Θέματα. Μία ενδιαφέρουσα σύνδεση του καφενείου Ερμείον με τις πρώτες έρευνες για πετρέλαιο στο Κατάκολο από το Ηλεία Τώρα.