Η Κόρη της Χαλκίδας

Η καρδιόσχημη κόρη της Χαλκίδας με το διάδημα

Η Χαλκίδα υπήρξε ένα από τα σημαντικά κέντρα παραγωγής νεοκλασσικών κεραμικών με ιδιαίτερο σχεδιαστικό ύφος και έντονο πορτοκαλί χρώμα πηλού. Το καρδιόσχημο ακροκέραμο με τη γυναικεία μορφή είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό της παραγωγής της ευβοϊκής πρωτεύουσας. Διαφέρει ως προς το σχήμα από τα καρδιόσχημα «βελανίδια», ακόμη και τα χαλκιδικά, και η βάση του είναι διαμορφωμένη για έδραση επί επιπέδων κεράμων, αν και τελικά τοποθετήθηκε και επί βυζαντινών κεράμων. Αυτό που τραβάει όμως την προσοχή στο συγκεκριμένο ακροκέραμο είναι η γυναικεία μορφή με το διάδημα, που του έχει δώσει το παρωνύμιο «Εστία». Πρόκειται όμως όντως για την Εστία;

Η αρχαία Χαλκίς υπήρξε μητρόπολη πολλών αποικιών στη δυτική και την ανατολική Μεσόγειο. Ήταν η πατρίδα της μητέρας του Αριστοτέλους του Σταγειρίτου, ο οποίος επέλεξε να περάσει εκεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του και να πεθάνει στα κτήματα της μητρικής κληρονομιάς. Η πόλη με τα δύο λιμάνια στον πορθμό του Ευρίπου περιβαλλόταν από άλλες σημαντικές πόλεις της Εύβοιας και της Βοιωτίας. Η Αμάρυνθος και η Ερέτρια υπήρξαν πόλεις το ίδιο ιστορικές με συτήν στην αρχαιότητα, αλλά παρήκμασαν και πέρασαν στη λήθη. Στην απέναντι βοιωτική ακτή και σε μικρή απόσταση από τη Χαλκίδα βρισκόταν η Αυλίς, το λιμάνι που έγινε γνωστό από τη συγκέντρωση του στόλου των Αχαιών υπό την αρχηγία του Αγαμέμνωνος και τη θυσία της Ιφιγενείας.

Πήλινη κεφαλή θεάς από το ιερό του Δαφνηφόρου Απόλλωνος της Ερέτριας. Χρονολογείται στο τέλος του 4^ου αιώνα π.Χ. Ταυτίζεται από τους αρχαιολόγους με την Αθηνά

Στην Ερέτρια βρισκόταν ο μεγαλοπρεπής ναός του Απόλλωνος που κατέστρεψαν οι Πέρσες τον 5^ο αιώνα π.Χ. Η Αμάρυνθος ήταν σημαντικό κέντρο λατρείας της Αρτέμιδος, στην οποία είχε δοθεί το προσωνύμιο «Αμαρυνθία» ή «Αμαρυσία» από το όνομα της πόλεως. Ο ναός της θεάς βρισκόταν στην πεδιάδα. Ο οικισμός και ο αποθέτης του ιερού ανεσκάφησαν μεταξύ των ετών 1987 και 1990 και βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Ερέτριας. Διοργανώνονταν προς τιμήν της τα «Αμαρύσια», γιορτή η οποία μεταφέρθηκε στο Άθμονον της Αττικής, το οποίο βρισκόταν στη θέση του σημερινού Μαρουσιού. Άλλωστε και η ίδια η ονομασία Αμαρούσιον προέρχεται από την Αμάρυνθο και συγκεκριμένα από το προσωνύμιο Αμαρυσία. Μάλιστα η πρώτη σύγχρονη ονομασία του δήμου της Αττικής ήταν «Δήμος Αμαρυσίων», που εξελίχθηκε σε «Δήμος Αμαρουσίου».

Η λατρεία της Αρτέμιδος υπήρχε και την Αυλίδα. Είναι γνωστό από την Ιλιάδα ότι κατά την παραμονή των Αχαιών στην Αυλίδα, ο Αγαμέμνων έλαβε χρησμό πως έπρεπε να θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια στο ναό της Αυλιδίας Αρτέμιδος για να φυσήξει ευνοϊκός άνεμος και να μπορέσει να αναχωρήσει ο στόλος.

Η Άρτεμις με το χαρακτηριστικό διάδημα

Το πέρασμα των αιώνων και η εναλλαγή κατόχων του τόπου έριξαν τις αρχαιότητες και τη θεά Αρτέμιδα στην αφάνεια. Έπρεπε να έρθει η αρχαιολογική σκαπάνη για να επανέλθουν τα αγάλματα και τα ειδώλια των αρχαίων θεών στο φως. Στην Αμάρυνθο οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στην επιφάνεια κεφαλή θεάς με διάδημα, που ταυτίστηκε με την Αθηνά. Είναι γνωστό όμως ότι τέτοιο διάδημα φορούσε η Άρτεμις, ενώ η Αθηνά εικονιζόταν με πολεμικό κράνος.

Τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών αποτέλεσαν πηγή εμπνεύσεως για τους αρχιτέκτονες και τους κεραμοπλάστες του δεκάτου ενάτου αιώνα. Η μορφή με το διάδημα αποτυπώθηκε επάνω στο ακροκέραμο που κόσμησε το αρχαιολογικό μουσείο και άλλα κτήρια της πόλεως. Είναι επομένως λογικό να θεωρούμε πως η γυναικεία μορφή του καρδιόσχημου ακροκεράμου της Χαλκίδας είναι πιθανότατα η Άρτεμις και με πολύ λιγότερες πιθανότητες η Αθηνά. Η δε Εστία αποκλείεται για τον απλό λόγο ότι απεικονίζεται πάντοτε  με το κεφάλι της καλυμμένο με λυτό πέπλο.

Η Εστία, η Αθηνά και η Άρτεμις ήταν οι μόνες θεές που επάνω τους δεν είχε δύναμη η Αφροδίτη, που είχε υποτάξει το σύνολο θεών και ανθρώπων, και έμειναν για πάντα παρθένοι. Παρ’ όλα αυτά, η σύγχρονη Χαλκίδα είναι μία πόλη έντονα ερωτική. Αν είχε αποφύγει δε τη βάρβαρη και καταστροφική επέλαση του τσιμέντου, θα ήταν και μία από τις ωραιότερες ελληνικές πόλεις.