Το «ακρωτήριον» από την ελληνική φύση και μυθολογία στο μάρμαρο

Το κεντρικό ακρωτήριον του Ζαππείου Μεγάρου με ανθέμιο και Νίκες που κρατούν κλάδους φοινίκων και στεφάνους

Στην αρχιτεκτονική «ακρωτήριον» ονομάζεται το κόσμημα που τοποθετείται επάνω ακριβώς από τις τρεις γωνίες του αετώματος των αρχαίων ναών ή των νεοκλασσικών κτηρίων. Αποτελείται από μία βάση, την πλίνθο, επί της οποίας εδράζεται το διακοσμητικό στοιχείο, το οποίο μπορεί να έχει μια μεγάλη ποικιλία σχημάτων φυτικής, ζωικής, γεωμετρικής ή άλλης προελεύσεως, όπως τμήμα δίσκου, τρίποδας, κρατήρας, αετός, γλαύκα, γρύπας, σφίγγα ή σύμπλεγμα φυτών. Ως προς το υλικό κατασκευής τα ακρωτήρια μπορεί να είναι μαρμάρινα, κεραμικά, ή σπανιότερα μεταλλικά, σήμερα δε ίσως γύψινα ή τσιμέντινα. Όχι σπάνια εμφανίζονται πολυσύνθετες γλυπτές παραστάσεις με συνδυασμούς όλων των ανωτέρω, με την παρουσία και ανθρωπίνων μορφών. Η πιο προσφιλής και συνήθης ανθρώπινη μορφή σε ακρωτήριο ήταν εκείνη της θεάς Νίκης.

Το αποκατεστημένο ακρωτήριον του Παρθενώνος στο Νέο Μουσείο Ακροπόλεως

Συνηθέστερο φυτικό σύμπλεγμα σε ακρωτήριο αποτελεί ο υβριδικός συνδυασμός φύλλων ακάνθου και ριπιδίων φοίνικα. Η άκανθος η απαλή είναι συνηθισμένο φυτό της Μεσογείου και μάλιστα της Αττικής και απετέλεσε την πηγή εμπνεύσεως του κορινθιακού κιονοκράνου. Δύο είδη φοινικοειδών είναι ιθαγενή του ελλαδικού χώρου: ο φοίνικας του Θεοφράστου και ο χαμαίρωψ. Ο φοίνικας του Θεοφράστου απαντάται στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα και στην απέναντι μικρασιατική ακτή. Χρησιμοποιήθηκε ως γραπτό ή ανάγλυφο διακοσμητικό θέμα από τους προϊστορικούς χρόνους. Ο χαμαίρωψ αυτοφύεται πλέον μόνο στη Δυτική Μεσόγειο, αλλά απολιθωμένα φύλλα του έχουν βρεθεί στη Θήρα. Ριπίδια (με σχήμα βεντάλιας) φύλλων αυτών των φοινικοειδών, που εκφύονται από φύλλα ακάνθου, αποτελούν τη βάση της συνθέσεως των φυτικών ακρωτηρίων και ακροκεράμων που είναι γνωστά με το όνομα «ανθέμιον».
Στα ανωτέρω εικονιζόμενα ακρωτήρια είναι παρών ο συνδυασμός των δύο φυτών. Το ακρωτήριο του Παρθενώνος περιλαμβάνει κάλυκες, βλαστούς, οδοντωτά φύλλα ακάνθου και σπαθωτά φύλλα φοίνικα. Η προβολή του στο γαλάζιο του αττικού ουρανού, το καθημερινό παιχνίδι με το φως και τη σκιά και η ελαφρά κάμψη του ριπιδίου προς τα πίσω, σαν να το λυγίζει ο άνεμος, ολοκληρώνουν τις όψεις του και το δένουν με το περιβάλλον. Στο ακρωτήριο του Ζαππείου Μεγάρου το συμπαγές ανθέμιο πλαισιώνεται από δύο Νίκες.

Special dedication to my unknown regular visitor from Mountain View, California. Greetings from Athens. Keep coming back!