Ο Άγιος Αθανάσιος της οδού Αριστοφάνους στου Ψυρρή

Η μικρή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, στριμωγμένη ανάμεσα στα μπετά του Ψυρρή. Το προαύλιο στο πίσω μέρος της έχει ενοικιασθεί από τη Μονή Χρυσολεοντίσσης σε ιδιώτες και εκεί λειτουργεί αποθήκη ελαίων. Ντροπή!

Η οδός Αριστοφάνους του Ψυρρή δεν είναι από αυτές που φιλοξένησαν τη νεόπλουτη αθηναϊκή νύχτα της χρυσής δεκαετίας του 1990. Είχε την ατυχία να οδηγεί προς το απροσπέλαστο Γεράνι και να είναι δομημένη με πολυώροφα κτήρια βιοτεχνικού χαρακτήρα. Ο διαβάτης που θα τολμήσει να τη διασχίσει κρατώντας τη μύτη του από την τσίκνα, μπορεί να προσπεράσει χωρίς να προσέξει το εκκλησάκι στον αριθμό 32: πρόκειται για τον Άγιο Αθανάσιο, μετόχι της Μονής Χρυσολεοντίσσης της Αίγινας.

Παρά το μικρό μέγεθος, την απλοϊκή εξωτερική όψη και την εν γένει κακή κατάστασή του, ο Άγιος Αθανάσιος είναι ένα σημαντικό μνημείο της αθηναϊκής χριστιανικής αρχαιολογίας. Ανήκει σε έναν αρχιτεκτονικό τύπο μονόκλιτης βασιλικής που απαντάται αποκλειστικά στην Αθήνα και στην προϊσλαμική χριστιανική Περσία, από όπου πιθανώς εισήχθη στην Ελλάδα. Η σύνθετη στέγη του απαρτίζεται από ημικυλινδρικό θόλο, ο οποίος ανατολικά και δυτικά απολήγει σε τεταρτοσφαίρια, που βαίνουν επάνω σε ημιχώνια.

Καλύτερα να έκρυβε η Μονή Χρυσολεοντίσσης ότι αυτό το χάλι της ανήκει!

Οι υπόλοιπες εκκλησίες του ίδιου αρχιτεκτονικού ρυθμού είναι η Παναγία Ρόμβη στην ομώνυμη κάθετη της Ερμού οδό, οι Άγιοι Ανάργυροι του Κολοκύνθη στο Ριζόκαστρο (Μετόχι του Παναγίου Τάφου) και η γνωστότερη όλων Παντάνασσα, το καθολικό της μονής που έδωσε το όνομα στο Μοναστηράκι. Του ιδίου ρυθμού ήταν και ο ναός του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, του οποίου τα θεμέλια είναι ορατά στους βόρειους πρόποδες του Αρείου Πάγου, εντός του αρχαιολογικού χώρου.

Παλαιότερη φωτογραφία της εκκλησίας, όπου φαίνονται ακόμη στη θέση τους ακροκέραμα του αθηναϊκού νεοκλασσικισμού

Εικάζεται ότι αυτές οι εκκλησίες είναι κτίσματα του 10^ου αιώνα. Σε αυτό συνηγορεί και το χαμηλό επίπεδο του δαπέδου τους, σε σχέση με τη σύγχρονη επιφάνεια του εδάφους. Η λιθοδομή τους, εμφανής σήμερα στους Αγίους Αναργύρους και την Παντάνασσα, δεν είναι επιμελημένη, και για το λόγο αυτό στο παρελθόν ήταν όλες επιχρισμένες. Από την ανακαίνιση του 19^ου αιώνα η Παντάνασσα απέκτησε το καμπαναριό που βρίσκεται αριστερά της και οι Άγιοι Ανάργυροι επίσης ένα μικρό μαρμάρινο καμπαναριό. Από την ανακαίνιση της ίδιας εποχής ο Άγιος Αθανάσιος είχε αποκτήσει ακροκέραμα, τα οποία φαίνονται σε κάποιες παλιότερες φωτογραφίες, αλλά αφαιρέθηκαν σε άγνωστο χρόνο. (Μπορείτε να τα δείτε και στη σελίδα 18 της μεταπτυχιακής εργασίας στην οποία οδηγεί η παραπομπή).

Οι υπόλοιπες τρεις εκκλησίες αυτής της εποχής είναι ανακαινισμένες και λειτουργούν τακτικά. Ο Άγιος Αθανάσιος όμως δεν έχει τύχει της δέουσας φροντίδας από την ιδιοκτήτρια Μονή Χρυσολεοντίσσης. Το προαύλιό του στεγάζει αποθήκη ελαίων και η όψη που παρουσιάζει είναι οικτρή. Η άλλη μισή ντροπή όμως ανήκει στην αρμόδια κρατική υπηρεσία, που ανέχεται ένα μνημείο άνω των χιλίων χρόνων να βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση.