Η «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη ως τεκμήριο της Αθήνας του '50

Αφιερώνεται στη μνήμη της ηθοποιού Μελίνας Μερκούρη, που έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα το 1994

«Στέλλα φύγε! Κρατάω μαχαίρι». Μία από τις εμβληματικότερες σκηνές του ελληνικού κινηματογράφου, ο φόνος της Στέλλας (Μελίνα Μερκούρη) από το Μίλτο (Γιώργο Φούντα) στην ταινία «Στέλλα», έλαβε χώρα στα Εξάρχεια, στη συμβολή των οδών Καλλιδρομίου, Κωνσταντίνου Οικονόμου, Δεληγιάννη, Ιουστινιανού και Πουλχερίας.
 
Μέσα από τις σκηνές της ταινίας, όπως και όλου του ελληνικού κινηματογράφου, ανακαλύπτουμε εικόνες μιας  Αθήνας που δεν υπάρχει πλέον και που θα αποτελούσαν επαρκή ενοχοποιητικά στοιχεία, εάν κάποτε δικάζονταν οι εκ προμελέτης δολοφόνοι της. Αυτοί που σκότωσαν την Αθήνα όπως ο Μίλτος τη Στέλλα. Όχι όμως από ερωτικό πάθος, αλλά από πλεονεξία και αμάθεια. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι πάντα το τι γκρεμίστηκε, αλλά το τι χτίστηκε στη θέση του και γιατί.

Η οδός Βρυσακίου το 1953, λίγο πριν την αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου. Το τελευταίο σπίτι στα δεξιά της φωτογραφίας είναι το σπίτι της Στέλλας. Σήμερα υπάρχει ανακαινισμένο στο τέλος της οδού Πολυγνώτου

Μεταξύ των πλάνων της ταινίας παρελαύνουν η πλατεία Αβησσυνίας (10:26), η οδός Ηφαίστου, η πλατεία Μοναστηρακίου, η οικία Μιχαλέα (12:14) και η οδός Πανός με τους φοίνικες που ξεράθηκαν (12:24). Στη συνέχεια, στη σκηνή της πρώτης επαφής της Στέλλας με το Μίλτο, βλέπουμε το λόφο της Καστέλλας (13:00) και το Μικρολίμανο. Η εκδρομή στη θάλασσα είναι στο Καβούρι (46:50).
Εύκολα αναγνωρίζονται η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, όπως ήταν πριν την αποκατάστασή της και το Θησείο (19:05). Το σπίτι της Στέλλας (40:26) είναι η διώροφη νεοκλασσική οικία στο τέρμα δεξιά της οδού Πολυγνώτου, απέναντι από τους Αγίους Αποστόλους, μέχρι την οποίαν έφθανε η οδός Βρυσακίου (45:46), πριν ανασκαφεί το τμήμα της πέρα από την οδό Ποικίλης. Βλέπουμε ακόμη την Πύλη της Ρωμαϊκής Αγοράς (52:11) και μία εικόνα της οδού Βρυσακίου που δεν υπάρχει πλέον (54:19). Το πλάνο σε αυτό το σημείο δείχνει πώς ήταν ο χώρος πριν την αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου (1956) και την ανασκαφή της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου, κατά μήκος της οδού Ποικίλης.

Ακολουθεί το Α’ Νεκροταφείο (55:39) και η οδός Αναπαύσεως (55:55), ο ναός των Ταξιαρχών (1:03:50) και το πρώτο πλάνο από τα Εξάρχεια (1:09:20), όπου το αυτοκίνητο του Μίλτου κατηφορίζει την οδό Δεληγιάννη. Το πλάνο της αυλής της Στέλλας (1:13:59) είναι από άλλο σπίτι, όχι από την Πολυγνώτου.

Ο δρόμος που διασχίζει η Στέλλα στη συνέχεια (1:16:25) είναι η Ευαγγελιστρίας και η πολυκατοικία στο βάθος είναι στη γωνία με την Ερμού. Η εκκλησία όπου αναμένει ο γαμπρός Μίλτος (1:16:37) είναι η Παναγία Ρόμβη στην οδό Ευαγγελιστρίας.  

Παρέλαση μπροστά στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Αριστερά φαίνεται το μέγαρο Λουριώτη - Νεγρεπόντη

Το πρώτο πλάνο της παρελάσεως μας αποκαλύπτει το Μέγαρο Λουριώτη – Νεγρεπόντη στη γωνία των οδών Όθωνος και Αμαλίας, έργο του Τσίλλερ, που είχε χρησιμοποιήσει ως κατοικία ο Διάδοχος Κωνσταντίνος πριν χτίσει το Μέγαρο της οδού Ηρώδου Αττικού.

Το παλαιό μέγαρο Νικολούδη

Για να φθάσει  στην παρέλαση η Στέλλα κατεβαίνει τη Βουκουρεστίου προς την Πανεπιστημίου (1:17:10), όπου απέναντι διακρίνονται οι αψίδες του Θεάτρου Αθηνών. Λίγο μετά (1:17:32) διακρίνεται η διασταύρωση της Πανεπιστημίου με τη Χαριλάου Τρικούπη, η Εθνική Βιβλιοθήκη (1:17:36), και τμήμα της οδού μεταξύ των οδών Ιπποκράτους και Χαριλάου Τρικούπη (1:17:41). Ο σημαιοφόρος Αντώνης εμφανίζεται στη γωνία των οδών Αμερικής και Πανεπιστημίου (1:17:43), όπου στο βάθος διακρίνεται το Ιλίου Μέλαθρον. Το επόμενο πλάνο (1:18:43) μας δείχνει την Πανεπιστημίου στη διασταύρωση με την Ιπποκράτους, από όπου στρίβουν τα αυτοκίνητα: διακρίνονται το κτήριο με τις αψίδες στον αριθμό 39, όπου σήμερα η στοά Πεσματζόγλου, το μέγαρο Νικολούδη στο 41, το μέγαρο της Λαϊκής Τραπέζης στη γωνία με την οδό Πεσματζόγλου, το Αρσάκειο, τα δικαστήρια της οδού Σανταρόζα και  το ξενοδοχείο Ματζέστικ.

Το μέγαρο Σερπιέρι, σημερινή έδρα της Αγροτικής Τράπεζας, στη μέση της φωτογραφίας

Ακολουθεί ένα πλάνο της Πανεπιστημίου από το παρτέρι της Εθνικής Βιβλιοθήκης (1:18:45), όπου βλέπουμε την Τράπεζα της Ελλάδος στο βάθος αριστερά, το μέγαρο Σερπιέρι και τα κτήρια που υπήρχαν δεξιά του. Ο Αντώνης παραδίδει τη σημαία έξω από το Ιλίου Μέλαθρον και τρέχει να βρει τη Στέλλα στη διασταύρωση Σίνα και Πανεπιστημίου (1:18:56), όπου απέναντι αριστερά φαίνεται καθαρά η Τράπεζα της Ελλάδος και στο βάθος ξεχωρίζει ο τρούλος του Αγίου Γεωργίου Καρύτση.

Γωνία Κωνσταντίνου Οικονόμου και Δεληγιάννη. Εδώ ήταν η μάντρα του κέντρου, εδώ η Μελίνα αποχαιρέτησε τον Κακαβά

Η οδός Ιουστινιανού, από όπου εμφανίστηκε ο Φούντας

Η Καλλιδρομίου: εκεί όπου βρίσκονται τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα, έγινε το φονικό
(Οι τρεις σύγχρονες φωτογραφίες είναι από εδώ)

Στην τελευταία σκηνή του έργου βρισκόμαστε στις ανηφοριές του Λυκαβηττού, στα Εξάρχεια. Το ζευγάρι Αντώνη και Στέλλας βαδίζει στην οδό Κωνσταντίνου Οικονόμου (1:25;29), όπου αποχαιρετιούνται στη γωνία με τη Δεληγιάννη. Ο Μίλτος εμφανίζεται από την οδό Ιουστινιανού (1:25:57) και στέκεται στη γωνία της με την Καλλιδρομίου και την Πουλχερίας ανάμεσά τους (1:26:28). Η συνάντησή τους και το μαχαίρωμα γίνονται μπροστά στο παράγωνο σπίτι στη γωνία Καλλιδρομίου και  Κωνσταντίνου Οικονόμου. Οι πρώτοι κάτοικοι που ανοίγουν τα παντζούρια τους (1:28:20) είναι της οδού Οικονόμου και μετά της οδού Πουλχερίας (1:28:23), που αν και αδιαμόρφωτος γκρεμός, έχει ήδη μία πολυκατοικία στα δεξιά.

Στο τέλος (1:29:43) το πλήθος, μαζί με το φονιά και το θύμα, κατηφορίζουν κατά μήκος της Καλλιδρομίου προς τη Σπυρίδωνος Τρικούπη, ενώ από το μακρινό πλάνο διακρίνεται τμήμα της οδού Τσαμαδού (1:29:56). Ενώ παίζει η μουσική και το πλάνο ανοίγει, ο θεατής νομίζει ότι θα ακολουθήσει μία ευρεία άποψη της πόλης από ψηλά. Ωστόσο το πλάνο σκοτεινιάζει και πέφτουν οι τίτλοι τέλους, σαν η Αθήνα να τραγουδάει: «σβήστε τα φώτα, σβήστε το φεγγάρι, σαν θα με πάρει τον πόνο μου μη δει».

Ωραία, όλα αυτά, αλλά τι σχέση έχουν με ένα μπλογκ που πραγματεύεται ακροκέραμα; Μεταξύ των άλλων, στην ταινία ανακάλυψα και δύο κτήρια με ακροκέραμα που έχω στη μικρή μου συλλογή. Για να κάνετε τις δικές σας ακροκεραμικές ανακαλύψεις, μπορείτε να δείτε ολόκληρη την ταινία εδώ. Αρνητικές κριτικές της εποχής για την ταινία βρήκα εδώ.