 |
| Ο Ζευς ή Ποσειδών του Αρτεμισίου, ένα από τα σημαντικότερα σωζόμενα αριστουργήματα της αρχαίας γλυπτικής, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο |
 |
| Χαρακτηριστικό του αγάλματος είναι η μακρυά γενειάδα |
 |
| Τι κρατούσε με το δεξί του χέρι; Κεραυνό ή τρίαινα; |
 |
| Χάλκινο αγαλματίδιο του 6ου αιώνα π.Χ. από τη Δωδώνη με στάση σώματος και χαρακτηριστικά κεφαλής ίδια με του αγάλματος του Αρτεμισίου. Ο κεραυνός δεν αφήνει αμφιβολία ότι πρόκειται περί του Δωδωναίου Διός |
 |
| Νόμισμα με τον Ποσειδώνα κραδαίνοντα την τρίαινα |
 |
| Ψηφιδωτό με τον Ποσειδώνα. Η γενειάδα του είναι κοντή και στρογγυλή |
 |
| Μαρμάρινος Ποσειδών του 2ου αιώνα π.Χ. από τη Μήλο, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Και εδώ η γενειάδα είναι στρογγυλή |
 |
| Το αιώνια ερώτημα της αρχαιολογίας επεκτείνεται και στα ακροκέραμα. Είναι ο Ζεύς ή ο Ποσειδών ο «παππούς» ή «γέρος» των νεοκλασσικών στεγών; Από τους τρεις εικονιζόμενους και με βάση τα ανωτέρω έργα της αρχαίας τέχνης, ο γωνιαίος με το στρογγυλό γένι θα μπορούσε να είναι ο Ποσειδών, αλλά οι δύο μετωπιαίοι με το μυτερό γένι είναι Δίες. Τα άνθη εκατέρωθεν της μορφής θα μπορούσε να είναι μία απόδοση του αγριογαρύφαλλου, που στην αρχαιότητα λεγόταν δίανθος και ήταν αφιερωμένο στον πατέρα θεών και ανθρώπων. Οπότε ο παππούς του γωνιαίου μήπως τελικά δεν είναι ο Ποσειδών; |
 |
| Ας αφήσουμε το ερώτημα αναπάντητο και ας χαρούμε την ομορφιά της λουσμένης στο αττικό φώς πλακιώτικης σκεπής! |
Σωστες οι παρατηρησεις σου. Βεβαιως, στην αρχαια εποχη, υπηρχε ενα προτυπο το οποιο ειχε μια κοινη αποδοχη, πανω στο οποιο αναπαρηγαγαν τις μορφες θεων, ημιθεων, ηρωων και διασημων ανδρων. Καθως επισεις, ο ανδρας και η γυναικα ειχαν ενα ξεχωριστο "καλουπι" ομορφιας που ηταν συμφωνο με τον καθε αιωνα, οπως εχουμε συμφωνησει να διακρινουμε σημερα! Ο ανδρας παρουσιαζοταν ως εφηβος η ως ωριμος (η γενειαδα εκανε τη διαφορα) αλλα παντοτε με τελεια αρμονικο και καλλιγραμο σωμα. Η γυναικα αντιθετως, λεπτη με μικρο στηθος και μακρυα μαλλια στην αρχη, παχουλη και με πλοκαμο στην ελληνιστικη περιοδο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπο την αρχαιοτητα, υπηρχαν και διατηρουνται εως και στις μερες μας, οι "τυποι". Ετσι για παραδειγμα, οταν βλεπουμε μια προτομη του Ομηρου, ξερουμε πως απεικονιζεται ο Ομηρος διοτι αυτος ηταν ο τροπος παρουσιασης του. Πιστοποιειται απο το "αδειο" βλεμμα του τυφλου, αποδωσμενο με μαεστρια στο μεταλλο η την πετρα. Ο καθε "τυπος" ειχε ενα ευδιακριτο χαρακτηριστικο. Οι πιο γνωστοι απο τα αδελφια, και περισσοτερο απεικονιζομενοι, ηταν ο Ζευς και ο Ποσειδων. Σωματικα δεν ειχαν διαφορες, οπως φαινεται κι απο τις φωτογραφιες που παρεθεσες. Πιστευω πως η κομμωση, ηταν ζητημα εποχης. Τα χαρακτηριστικα που εκαναν τη διαφορα μεταξυ τους, ηταν ο κεραυνος και η τριαινα. Δεν γνωριζω τι γνωμη θα ειχε ενας προγονος μας, εαν μπορουσε να δει ενα συγχρονο "γερο".. Μηπως θα νευριαζε ακουγοντας να αναφερομαστε τοσο υποτιμητικα, χωρις να ενδιαφερθει για το ποιος ειναι ο εικονιζομενος? Η παρατηρηση για το διανθο, ειναι πολυ επιτυχημενη και αξιζε να αναφερθει! Συνηγορει υπερ της αποδοσεως της εικονας στο Δια. Πιστευω πως εαν καποιος για πρωτη φορα, θελησε να απεικονισει το Δια, επιλεγοντας ενα κλασσικο προτυπο οπως εκεινο του Αρτεμισιου, και να το πλαισιωσει με τους διανθους, αυτο θα αρεσε πολυ και ετσι εγινε ενα ειδος "κλισε" στη συνεχεια. Η ωριμη, γενειοφορος μορφη θα συνοδευοταν παντοτε απο διανθους, ανεξαρτητως τι σκοπευε να παρουσιασει ο καλλιτεχνης. Επειτα, αξιζει να παραθεσουμε τη γνωστη πλεον αποψη, πως η μορφη δεν απεικονιζει ουτε το Δια ουτε και τον Ποσειδωνα, αλλα τον Ηφαιστο. Και αυτο, διοτι η ιδεα ηταν να τοποθετειται στις στεγες εργαστηριων! Αυτο και μονο, δινει ενα βασιμο επιχειρημα. Για την αποψη "Διας" συνηγορουν οι διανθοι. Για την αποψη "Ποσειδων" η ιστορια και η σχεση του με την Αθηνα. Τελικα ισως, αυτο ειναι ενα ερωτημα που ειναι σχεδον ακατορθωτο να απαντηθει. Παντως, οι εικασιες που κανουμε ειναι δημιουργικες και τεινουν σε μια επεκταση της ερευνας.
Οι αρχιτέκτονες του 19ου αιώνα που σχεδίασαν τα ακροκέραμα ήταν μορφωμένοι, επομένως γνώστες των αρχαίων συμβόλων. Στις απεικονίσεις των θεών προσέθεσαν κάποιο χαρακτηριστικό σύμβολο, όπως το δίανθο. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία του άνθους από τα αρχαία ακροκέραμα της Ολυμπίας, καθώς εκεί δεν ετίθετο θέμα αμφισβητήσεως της ταυτότητας του εικονιζομένου θεού.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣύντομα θα αναρτήσω μία παρατήρησή μου για τα "κουκουνάρια" του Ερμή, που δεν είναι κουκουνάρια.
Είναι αλήθεια ότι ο "γέρος" με το κοντό γένι θα μπορούσε να είναι ο Ήφαιστος. Αυτό που με κάνει να αμφιβάλλω δεν είναι η παρουσία του διάνθου (σε κάποιους σπάνιους "γέρους" το άνθος έχει αφαιρεθεί), αλλά η απουσία των συμβόλων του θεού (σφύρα, λαβίδα και ο χαρακτηριστικός μυτερός σκούφος του). Εκτός αυτού, αμφιβάλλω και για το κατά πόσον τα εργαστήρια των πόλεων είχαν αυτά τα ακροκέραμα στις στέγες τους. Τα εργαστήρια είναι κτήρια της ανάγκης και ως εκ τούτου λιτά. Γιατί λοιπόν να ξοδευτεί ο ιδιοκτήτης τους και να τοποθετήσει τα συνήθως μεγάλου μεγέθους ακροκέραμα με τους "γέρους"; Αλήθεια, ο κατ' εξοχήν δρόμος με εργαστήρια της Αθήνας, η οδός Ηφαίστου, πόσες στέγες με "γέρους" είχε;
Ερωτήματα που θα μείνουν για πάντα αναπάντητα, επειδή οι τεχνίτες πήραν πολλά μυστικά μαζί τους στον τάφο και επειδή οι μπουλντόζες της αντιπαροχής αφάνισαν όσο μπορούσαν περισσότερα τεκμήρια μιας αρχιτεκτονικής που άξιζε καλύτερης τύχης σε αυτή την αυτοκαταστροφική χώρα.
Ας μιλήσουμε για « γ έ ρ ο υ ς » λοιπόν .Και γιατί να τους ονομάσουμε γέρους ; Απλώς για να μην πέσουμε στην παγίδα να τους πούμε Δίες ,Ήφαιστους ,Ποσειδώνες , Αη. Βασίληδες ή οτιδήποτε άλλο. Βλέπουμε ότι και αυτό το σχέδιο ,όπως μερικά ακόμα, είναι εμπνευσμένο από παρόμοιο αρχαίο. Εμάς όμως, σαν συλλέκτες, μας ενδιαφέρουν τα νεοκλασικά ακροκέραμα και μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε συγκρίνοντάς τα με τα αρχαία διότι δεν έχουμε στοιχεία . Πολύ πιθανό οι πρώτοι σχεδιαστές , αρχιτέκτονες ή κεραμοποιοί , αντιγράφοντας από τα αρχαία μνημεία το ακροκέραμο σαν ιδέα, αντέγραψαν και κάποια θέματα . Βέβαια αυτό πολύ γρήγορα άλλαξε, η φαντασία οργίασε και γι αυτό βλέπουμε σήμερα τόσο πολλά ,παράξενα και πολύπλοκα σχέδια (πολύ καλό για εμάς ).
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπό ότι γνωρίζω τα σχέδια δεν ήταν αποκλειστικότητα των αρχιτεκτόνων . Οι κεραμοποιοί εκείνης της εποχής ήταν καλλιτέχνες – γλύπτες με μεγάλη φαντασία .Και δεν αναφερόμαστε μόνο στα ακροκέραμα , υπάρχουν τα επίκρανα ,τα φουρούσια , φυσικά τα υπέροχα αγάλματα κ.λπ. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν κεραμοποιοί που φτιάχνουν αριστουργήματα χωρίς την βοήθεια και τα σχέδια αρχιτεκτόνων .
Οι γέροι λοιπόν ,με μια ποικιλία που αριθμεί πάνω από 50-60 διαφορετικές παραλλαγές ( καλούπια ), ήταν μέσα στα πέντε πιο αγαπητά θέματα ,μαζί με τους Ερμήδες, τα κλασικά ανθέμια ,τις καλογριές και τα βελανίδια. Αυτό το συμπεραίνουμε από το πλήθος παραλλαγών που έχουν αυτές οι οικογένειες. Και βέβαια όλες αυτές οι παραλλαγές προϋποθέτουν και διαφορετικά κεραμοποιεία τα περισσότερα εκ των οποίων λειτουργούσαν στην Αττική . Φυσικά υπήρχαν και σε διάφορα άλλα μέρη της Ελλάδας.
Ενδιαφέρον για εμάς τους συλλέκτες παρουσιάζουν τα κομμάτια που φτιάχτηκαν από ένα μόνο εργαστήριο και σε μικρό αριθμό αντιτύπων (όπως συμβαίνει άλλωστε με όλες τις συλλογές ) καθιστώντας τα σπάνια. Η ποικιλία των σχεδίων που διέθετε το κάθε κεραμοποιείο πρέπει να προσπαθούσε να προσελκύσει τους διάφορους «πελάτες» και να ικανοποιήσει όλα τα γούστα.
Ο δίανθος τώρα, δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των γέρων. Τον βλέπουμε ακόμα και σε γυναικείες μορφές (Νταϊφά σελ.39,122,124) οπότε εάν ήταν αφιερωμένος στον πατέρα των Θεών, στην νεώτερη εποχή γρήγορα έχασε τον ρόλο του. Αλλά και όλοι οι γέροι δεν έχουν δίανθο. Εκτός από τον «γυμνό γέρο» που δεν έχει καθόλου και όπως σωστά είπες είναι πολύ σπάνιος , υπάρχει και εκείνος που στη θέση του δίανθου έχει ροζέτα και είναι εξ ίσου σπάνιος(Νταϊφά σελ. 71)
Καλό είναι λοιπόν ,σαν συλλέκτες νεοκλασικών ακροκεράμων ,να ασχοληθούμε με αυτά ψάχνοντας και συμπληρώνοντας καθένας από την μεριά του όποια πληροφορία είναι χρήσιμη για τα κεραμοποιεία ,τους κατασκευαστές ,τις περιοχές ,τις προελεύσεις ,τα σχέδια και ότι άλλο μπορεί να βοηθήσει ώστε να πλουτίσουν οι γνώσεις μας και ας παραβλέψουμε για λίγο την σύγκριση με τα αρχαία και την αρχαιολογία (για μερικούς είναι απωθημένο και επηρεάζονται ) διότι πολύ απλά τα αρχαία τα θαυμάζουμε ενώ τα νεοκλασικά τα συλλέγουμε .
Μρ.
Τα σχόλιά σου είναι θησαυρός και σε ευχαριστώ για το χρόνο που δαπανάς και τις πληροφορίες που κοινοποιείς.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟμολογώ ότι η αρχαιολογία είναι για μένα απωθημένο και τα ακροκέραμα, όπως και όλο το νεοκλασσικισμό, τα αντιμετωπίζω υπό αρχαιολογικό πρίσμα.
Σύντομα θα αναρτήσω και στοιχεία για τα αθηναϊκά κεραμοποιεία στο τέλος του 19ου αιωνα.